राम मंदिर: राम विचार, राम विधान

                               माधवराव बल्लाळ पंतप्रधान 

                    १४ जानेवारी, १७६१ चा पानिपतावरचा पराभव, उत्तरेत माजलेली अंदाधुंदी, दक्षिणेत पुन्हा प्रबळ झालेले निजाम आणि हैदर, बंगाल मधून वाढत असलेला ब्रिटीशांचा प्रभाव या सर्वांवर खंबीरपणे मत करून मराठी साम्राज्याचं सामर्थ्य वाढवलं ते नानासाहेब पेशव्यांचे द्वितीय चिरंजीव माधवराव यांनी . एकवेळ शून्यातून साम्राज्य उभारणं सोपं वाटेल, पण जम बसलेली, बलाढ्य झालेली राज्यसत्ता पानिपातासारख्या आघातानंतर पुन्हा वैभवशाली करणं हे काही सोपं नाही .

                   पानिपतचा आघात, सदाशिवरावभाऊ, विश्वासराव आणि कित्येक सरदार आणि त्यांच्या सैन्याचा मृत्यू झालेला . सदाशिवरावभाऊच्या आणि एकूणच पानिपातामुळे निराशेच्या गर्तेत झालेला नानासाहेब पेशव्यांचा मृत्यू यामुळे अवघ्या सोळाव्या वर्षी माधावारावांवर पेश्वेपदाची जबाबदारी आली . शिस्त ,न्यायानिष्ठुरता, राजकारणच प्रगाढ ज्ञान यांच्या जोरावर अवघ्या ११ वर्षात मराठी साम्राज्य माधवरावांनी पुनर्वैभवाला पोचवलं . राघोबा दादा, भोसले, गायकवाड इ अप्त्साकीय आणि सरदारांचा विरोध  मोडून काढला . हैदरवर वेळोवेळी स्वार्या करून त्याला जवळजवळ आश्रित बनवलं,   राक्षसभूवानाच्या लढाईत निजामाला पराभूत केलं . राक्षसभूवनची लढाई  माधवरावांच्या उत्कृष्ट युद्धडावपेच ज्ञानाची पहिली झलकच होती .निजामाला उपकरात ठेवून त्याच्याशी स्नेह जोडला .
             बंगालमध्ये प्रबळ झालेल्या ब्रिटीशाना माधवराव आणि नंतर नाना फडणीस असेपर्यंत मराठी साम्राज्यात राजकीय हस्तक्षेप करण्याची संधीदेखील मिळाली नाही .  माधवराव, शिवाजी, संभाजी, नाना फडणीस यांच्या परराष्ट्र नीतीचं कौतुक ब्रिटीश आणि पोर्तुगीज इथास्कर खुल्यादिलाने करतात .          
            . होळकर- शिंद्यांनी उत्तरेतलं रोहिल्यांचं बंद मोडून काढून नजीबच्या थडग्याची वासलात लावली . उत्तरेतली परिस्थिती सावरली . रामशास्त्री प्रभूण्यांसारखे न्यायाधीश, नाना फडनिसंसारखे कारभारी आणि मुत्सद्दी, तुकोजी होळकर,  महादजी शिंदे इ व्यक्तिमत्व पुढे आणण्यात माधवरावांचा सिंहाचा वाट आहे . अशा कर्तबगार, मुत्सद्दी आणि चतुर पेशव्याचा घरातील अंतर्गत कलह  आणि राज्याक्ष्मासारख्या रोगाने घात केला . ब्रिटीश इतिहासकार ग्रांट डफ्फ म्हणतो .......

                                      "या तरुण पेशव्याचा अकाली मृत्यू म्हणजे 

                                      मराठी साम्राज्याच्या जिव्हारी लागलेला 

                                      त्यापुढे पानिपतचा आघात काहीच नव्हे ."

                    ( ११ वीत असताना काढलेले हे चित्र, खूप लोकांनी आवडल्याचे सांगितले. आणि मग असे चित्र काढत राहण्याचा ध्यास लागला. म्हणूनच की काय माझी चित्रकला त्यातच अडकून पडली आहे…. )